Η πόλη τον Δεκέμβρη...

Σε ένα παλιότερο κείμενό μου,[1] είχα ασχοληθεί με το θέμα της κατασκευής της 6^ης  Δεκέμβρη του 2008 ως επετειακού γεγονότος  και τους Λόγους περί επερχόμενης κοινωνικής αταξίας και μέτρων αντιμετώπισής της, οι οποίοι  συναρθρώνονται με αυτήν την κατασκευή.  Η ειδικότερη αναφορά ήταν στον Δεκέμβρη του 2009, ενώ υπενθυμίζω ότι με σημαντική χρονική εγγύτητα (αρχές Οκτώβρη) είχε προγραμματισθεί και η δίκη των ειδικών φρουρών που δολοφόνησαν τον Αλέξη Γρηγορόπουλο με τρεις ή τέσσερις πόλεις να ερίζουν για την μη διεξαγωγή της δίκης στα δικαστήριά τους λόγω του φόβου ταραχών. Υπενθυμίζω επίσης τον τίτλο «Η δίκη του Αλέξη», ο οποίος εμφανίστηκε σε πλήθος δημοσιευμάτων,  σημασιολογικά ή συνειρμικά σηματοδοτώντας μια αφήγηση στην οποία υπολανθάνει ότι  μέρος της ευθύνης για όσα συνέβησαν τον Δεκέμβρη του 2008 και όσα "φημολογείται" ότι θα συμβούν στους μελλοντικούς Δεκέμβρηδες, μέρος της ευθύνης ανήκει και στο νεαρό θύμα· μιας αφήγησης που τράφηκε απ' τις σάρκες του νεκρού παιδιού, υπερβαίνοντας ακόμα και την αναλγησία με την οποία ανασύρθηκαν φάκελοι και δυσφημιστικά στοιχεία για το θύμα πριν ακόμα γίνει η κηδεία του·  μιας αφήγησης, τέλος, η οποία ακύρωνε θεσμικά κατοχυρωμένες προϋποθέσεις μιας δίκης για ανθρωποκτονία, ανάγοντάς την σε ζήτημα δημόσιας τάξης.

Δεκέμβρης 2014

Στο άρθρο μου το οποίο προανέφερα, η έρευνά μου βασιζόταν στο κλασικό έργο του Stanley  Cohen για τους ηθικούς πανικούς και τους λαϊκούς δαίμονες της 10ετίας του ’60 στην Βρετανία, τους Mods και Rockers.[2] Και έγραφα, σε κάποιο σημείο του, κάποιες σκέψεις στις οποίες σήμερα δεν θα άλλαζα ούτε ένα κόμμα:

«Στην μελέτη του Cohen, ο υπερβάλλων ζήλος για την προστασία των υποψήφιων θυμάτων της προβαλλόμενης ως διάχυτης βίας, υλοποιείται διαμέσου της κινητοποίησης όχι μόνον της αστυνομίας αλλά και της πυροσβεστικής, μέχρι και με τη συμμετοχή της Βρετανικής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF) στο γενικό σχεδιασμό. Παράλληλα, ο σχεδιασμός περιλάμβανε χαρτογράφηση περιοχών για τις οποίες εξαγγέλλονται /αναμένονται επεισόδια,  προληπτικές συλλήψεις ενδυματολογικά υπόπτων, εξαντλητικούς ελέγχους της αστυνομίας στα δίτροχα [τυπικό μέσο μεταφοράς των «λαϊκών δαιμόνων» της μελέτης], ελεγχόμενη πρόσβαση στις παραλίες –χώρους όπου εκδηλώθηκαν τα πρώτα επεισόδια που δρομολόγησαν τον ηθικό πανικό-, μετακίνηση παραθεριστών κατά τη διάρκεια των αργιών βάσει σχεδίου κ.ο.κ.

Την περίοδο κατά την οποία γράφεται αυτό το κείμενο,[3] τόσο η βιωμένη πραγματικότητα όσο και η δημοσιογραφική αφήγηση του θεσμικού σχεδιασμού και της εφαρμογής μέτρων αστυνόμευσης και καταστολής κατά το τριήμερο [κορύφωση της «προφητείας»] 5 έως 7 Δεκέμβρη 2009, εμφανίζει τέτοιες ομοιότητες με την περιγραφή του Cohen, ώστε θα αρκούσε  να αλλάξουν κάποια από τα πραγματολογικά στοιχεία για να μεταφερθούμε στην πρόσφατα βιωμένη εμπειρία και την παράλληλη δημοσιογραφική αφήγηση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στην Αθήνα και άλλες ελληνικές πόλεις»

 Τον Δεκέμβρη του 2014, και στην καρδιά μιας περιόδου δραματικής οικονομικής και πολιτικής κρίσης, το επιπλέον γεγονός το οποίο «προφήτευε» φωτιές δεν ήταν «η δίκη του Αλέξη» αλλά μια σχεδόν τραγική συγκυρία: Ο έφηβος, στα χέρια του οποίου ξεψύχησε ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος βρισκόταν σε κρίσιμη κατάσταση στο νοσοκομείο μετά από πολυήμερη απεργία πείνας,[4] ενώ σημαντικό ρόλο έπαιζαν και οι φοιτητικές κινητοποιήσεις.

Η επί τριήμερο πολιορκημένη πόλη, λοιπόν, της οποίας οι δρόμοι ανοιγόκλειναν απροειδοποίητα, ήταν μια εμβληματική εικόνα της συνάρθρωσης λόγων και πρακτικών, νοηματοδοτήσεων και δράσεων -και φυσικά το σταθερά πολιορκημένο τμήμα της ήταν το περίφημο [δια των πολλαπλών αφηγήσεων] «κράτος των Εξαρχείων», όπως ορίζεται χωρικά από τρία πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Αν επιχειρήσουμε, λοιπόν, να δούμε το συμβολικό περιεχόμενο της πολιορκημένης πόλης, ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία  του είναι  αυτή καθεαυτή η εικόνα της και τα μηνύματα τα οποία τείνει να κοινοποιεί. Εάν η εικόνα, λοιπόν, συνοψίζει το μήνυμα της "επιβολής της τάξης" ως κάτι το οποίο είναι και εφικτό και επιθυμητό, ποιες είναι οι ειδικότερες νοηματοδοτήσεις που θα επιτρέψουν να φτάσει το συνολικό μήνυμα στους αποδέκτες; Στην εν λόγω συνθήκη και στο βαθμό που η λήψη έκτακτων μέτρων συναρτάται με την επέτειο της 6 Δεκεμβρίου του 2008, αναπόδραστα η συνάρθρωση αποκτά πολλαπλές εκδοχές: Προφανώς [ή μάλλον αναπόφευκτα όποια κι αν είναι η πρόθεση], την "επιβολή του νόμου και της τάξης" δεν την σηματοδοτεί μόνο η φυσική παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων-στρατιωτάκια ακούνητα κι αγέλαστα παρατεταγμένα εντός ή πέριξ της πολιορκημένης ζώνης και, κατά την 6^η Δεκέμβρη ολόκληρου του κέντρου της πόλης. Τα «στρατιωτάκια» είναι πιθανότατο να δράσουν και να δράσουν κατά τρόπο που θα προκαλέσει αντι-δράσεις ή θα ανακαλέσει μνήμες από τη νύχτα της 6 Δεκέμβρη 2008.  Σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, ανατρέπεται συνολικά το τοπίο της «τήρησης της τάξης», καθώς σε πραγματικό και συμβολικό επίπεδο συντηρείται η πρωταρχική συνθήκη, διαιωνίζεται μάλιστα ως ανοιχτό ενδεχόμενο για επανάληψη της «λάθος» κίνησης  οπόταν και η υπερ-φυλασσόμενη πόλη θα μετατραπεί και πάλι σε περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης: η ανάρμοστη εικόνα.

Η εικόνα, όμως, δεν μπορεί να είναι ανάρμοστη -ακόμα και εάν εκπληρωθεί η προφητεία των «έκτροπων»-, όπως δεν μπορεί να εμφανίζεται ανορθολογικός και ο σχεδιασμός που την παράγει.

Ποιο είναι, κατά συνέπεια, το μήνυμα που εκπέμπεται; Μια πρώτη απάντηση θα μπορούσε να συναρτηθεί με τα νοήματα τα οποία ενδύεται η επιχειρούμενη αντιστροφή των ρόλων θύτη /θύματος  και την επίκληση της κατηγορίας του θυματοποιημένου φιλήσυχου πολίτη ή και της «ειρηνικής πορείας την οποία αμαύρωσαν κάποιοι με επεισόδια».[5]  Και θα τολμούσα να πω ότι το ζήτημα δεν είναι ποιοτικό αλλά ποσοτικό, η πολιορκημένη πόλη δεν είναι πρωτοφανές φαινόμενο όσο κι αν μεταβάλλεται ποσοτικά ανάλογα με τη συγκυρία (ή, πιο σωστά, την νοηματοδότηση της συγκυρίας), η εικόνα αναπαράγεται και συντηρείται ως θέαμα ή ως τελετουργική υπενθύμιση τού ότι οι δυνάμεις είναι εσαεί διατεταγμένες κατά αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο, και ότι σε συμφέρει να είσαι πάντα από τη σωστή πλευρά των δράσεων και της πόλης.

---

[1] Κουκουτσάκη, Α. «Νεολαία και «Ηθικοί Πανικοί». Η κατασκευή του Δεκέμβρη του 2008 ως επετειακού γεγονότος», στο Ο δρόμος προς τη δικαιοσύνη, επιμ. Αγγελική Πιτσελά, εκ, ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2012:  47-60    

[2] Cohen, S. (1980), Folk devils and moral panics: the creation of the mods and rockers, Oxford: Martin Robertson

[3] Όσο και την περίοδο του Δεκέμβρη του 2014, στην οποία αναφέρομαι

[4] Καθαρά για λόγους οικονομίας, δεν θα αναφερθώ στο αίτημα για το οποίο ξεκίνησε την απεργία πείνας, καθώς το αίτημα καθαυτό και οι πολλαπλές «μεταφράσεις» του θα μπορούσαν ν’ αποτελέσουν ενδιαφέρον αντικείμενο ειδικής ανάλυσης. Έτσι, μένω στο γεγονός της απεργίας πείνας και της κρισιμότητας της κατάστασης της υγείας του απεργού

[5] Θυμάμαι ότι άκουγα έκπληκτη την εμμονή του κ. Αρβανίτη στη ζωντανή εκπομπή του στο Κόκκινο για την παρουσία πλήθους μυστικών αστυνομικών που απεργαζόταν επεισόδια. Δηλαδή την άλλη όψη της κατασκευής «ειρηνική πορεία», με άλλους πρωταγωνιστές οι οποίοι είχαν επίσης καλυμμένα πρόσωπα, ως άλλοι «γνωστοί-άγνωστοι», τουτέστιν το σταθερά πριμοδοτούμενο στοιχείο ενός επικοινωνιακά ιδιαίτερα αποτελεσματικού κώδικα: το κρυμμένο πρόσωπο του φορέα της απειλής.